Ślinianki to gruczoły wydzielnicze. Są dobrze unerwione i unaczynione, szybko reagują na zmiany równowagi wewnętrznej ustroju i same mają na nią wpływ. Kiedy chorują, w jamie ustnej zachodzą niekorzystne zjawiska, które mogą z czasem rzutować na funkcjonowanie innych obszarów organizmu. Dzieje się tak, ponieważ:

• ślinianki poprzez układ chłonny, krwionośny i nerwowy oraz obszar przestrzeni międzypowięziowych są powiązane bezpośrednio lub pośrednio z resztą ciała;
• zaburzenia w wydzielaniu śliny i zmiana jej jakości przekładają się na kondycję śluzówki wyściełającej jamę ustną oraz zębów, co z kolei wpływa na zdrowie wielu układów wewnętrznych.

Trzeba pamiętać, że ślina nie tylko ułatwia rozdrabnianie pokarmu w procesie żucia, ale również pełni inne role: omywa wnętrze jamy ustnej, nawilża tkanki, chroni przed uszkodzeniami śluzówki, zabezpiecza przed zbyt szybkim osadzaniem się bakteryjnego biofilmu i działa jak bufor zapewniający właściwą wartość pH w jamie ustnej. Zatem kiedy ślinianki niedomagają, reperkusje tego stanu organizm odczuwa bardzo szybko.

Choroby ślinianek mogą być wywołane przez:

Wirusy – powodowane przez nie schorzenia to:

• Świnka, zwana też nagminnym zapaleniem ślinianek – z ostrym początkiem, objawami ogólnoustrojowymi, gorączką, zajmująca najpierw ślinianki z jednej strony głowy, a po 2-3 dniach – z drugiej, powodująca silną bolesność w okolicy przyusznej i podżuchwowej oraz obrzęk ślinianek przyusznych, a czasem także ślinianek podżuchwowych czy dna jamy ustnej. Raz przebyta, daje odporność na całe życie.
• Zapalenia gruczołów ślinowych – mogą to być skutki zakażenia różnymi wirusami, np. grypy, żółtaczki, anginy opryszczkowej, enterowirusów i najczęściej dotyczą ślinianek przyusznych. Mogą pojawić się raz, przyjąć postać ostrą i zniknąć, ale mogą też mieć charakter nawrotowy lub wejść w stan przewlekły.
• Cytomegalia ślinianek – choroba wrodzona lub nabyta, która przy pierwotnym zakażeniu może być śmiertelna dla noworodków lub osób z niedoborem odporności i na którą – jak na razie – nie mamy skutecznego lekarstwa. Objawami może przypominać grypę lub mononukleozę, z gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, zapaleniem gardła i powiększeniem ślinianek – najczęściej przyusznych.

Bakterie – skutkiem zakażenia nimi mogą być:

• Ostre ropne zapalenie ślinianek – to rezultat krwiopochodnego zakażenia. Przyczyna znalezienia się bakterii w ustroju może być błaha, np. niewielkie uszkodzenie w obszarze twarzoczaszki, zerwana ciągłość tkanek podczas zabiegu dentystycznego lub poważna, np. zakażenie ogólnoustrojowe gronkowcem. Choroba przebiega z symptomami ogólnymi, szczególnie burzliwie u niemowląt, a objawia się silnym obrzękiem ślinianki, bólem, biegunką, dreszczami, wysoką gorączką, szczękościskiem oraz tkliwością okolicy ślinianki.
• Nawracające zapalenie ślinianki przyusznej – może to być konsekwencja wielu różnych schorzeń: mukowiscydozy, zakażenia wirusowego ogólnoustrojowego lub obejmującego tylko ślinianki, gośćca, schorzeń autoimmunologicznych, zaburzeń neurowegetatywnych. Początek może być bezobjawowy lub nastąpić nagle, np. pod wpływem jedzenia czy nadejścia chłodnego frontu atmosferycznego. Do zaostrzeń i nawrotów może dochodzić nawet kilkanaście razy w roku, powodując tkliwość i powiększenie gruczołu ślinowego oraz suchość w jamie ustnej.

Czynniki inne lub nieznane, których skutkiem są:

• Nowotwory ślinianek – ich przyczyny najczęściej pozostają nieznane, ale pod uwagę brane są zmiany zachodzące w starzejącym się ustroju i kontakt z chemikaliami podczas pracy zawodowej. Najczęściej pojawiają się u osób po 60-tym roku życia. Guzy ślinianek mogą być łagodne (ok. 3/4 przypadków) lub – rzadziej – złośliwe. Kiedy urosną, objawiają się jako charakterystyczne, obłe uwypuklenia tkanek.
• Kamica ślinianek – kamienie mogą pojawić się w śliniankach po jednej stronie głowy lub obustronnie. Ich powstawanie łączy się m.in. z przebytymi stanami zapalnymi ślinianek, zwężeniem przewodów odprowadzających ślinę, zmianą właściwości śliny czy wytrącaniem się w niej związków mineralnych. Mogą powodować ból, niekiedy silny, o charakterze kolki, powiększenie i obrzęk ślinianki oraz blokować światło przewodu wyprowadzającego wytworzoną ślinę.

Wymienione wyżej czynniki chorobotwórcze mogą wywołać również rzekome zapalenie ślinianek, czyli stan, w którym tak naprawdę chorują węzły chłonne zlokalizowane wewnątrz ślinianki przyusznej, a nie sam gruczoł ślinowy, choć objawy są takie same, jak w zapaleniu ślinianki. Czynniki zapalne docierają do węzłów chłonnych w śliniankach wraz z limfą z wielu okolic twarzoczaszki i jeśli w którymkolwiek z tych obszarów istnieje zakażenie, czynniki, które je wywołują, trafią prędzej czy później do ślinianki.

Choroby ślinianek mogą prowadzić do powikłań, czasem groźnych, czasem kłopotliwych, dlatego nie należy tych schorzeń lekceważyć. Komplikacje zdrowotne będące skutkiem chorób ślinianek mogą dotyczyć tylko obszaru głowy albo też innych, czasem odległych rejonów ciała – co wynika z faktu, że ślinianki poprzez silne unerwienie i unaczynienie oraz osadzenie w przestrzeniach międzypowięziowych głowy powiązane są systemowo z całym organizmem.

Choroby ślinianek mogą powodować:

• zaburzenia w wydzielaniu śliny – jeśli jest jej mniej, w jamie ustnej pojawia się uczucie suchości (kserostomia);
• zmiany właściwości i wyglądu śliny – najczęstsze w schorzeniach o charakterze zapalnym i zakaźnym, kiedy ślina z wydzieliny naturalnie przejrzystej i bezbarwnej zmienia się w ropną i mętną;
• zablokowanie ujścia wydzielanej śliny – pojawia się w przebiegu chorób o charakterze zakażenia, w stanach zapalnych i w kamicy ślinianek;
• wtórne stany zapalne nawet w odległych narządach, np. w trzustce, układzie nerwowym czy płciowym;
• przetoki w skórze twarzy, przewodzie słuchowym czy w jamie ustnej;
• martwicę tkanek – w samych śliniankach lub w narządach odległych, np. w przewodzie słuchowym, co w tym przypadku prowadzi z kolei do nieodwracalnej głuchoty;
• zgon – w przebiegu pierwotnego zakażenia wirusem cytomegalii lub wskutek rozwoju i rozprzestrzeniania się nowotworu złośliwego.